Hetimi Reuters/ Si Assadi zhvendosi një varrezë masive për të fshehur vrasjet
Qeveria e Assadit kreu një operacion të fshehtë dyvjeçar për të zhvendosur me kamion mijëra trupa nga një prej varrezave masive më të njohura në Siri drejt një vendndodhjeje sekrete në një zonë të largët shkretëtire, më shumë se një orë larg, ka zbuluar një hetim i agjencisë Reuters.
Komploti i ushtrisë së Presidentit Bashar al-Assad për të zhvarrosur trupat nga varreza masive në Qutayfah dhe për të krijuar një varrezë të dytë gjigante në shkretëtirë, jashtë qytetit Dhumair, nuk ishte raportuar më parë.
Për të zbuluar vendndodhjen e varrezës në Dhumair dhe për të dokumentuar operacionin masiv, Reuters foli me 13 persona që kishin dijeni të drejtpërdrejtë për përpjekjen dyvjeçare për zhvendosjen e trupave, shqyrtoi dokumente të prodhuara nga zyrtarë të përfshirë dhe analizoi qindra imazhe satelitore të të dyja vendndodhjeve të varrezave, të marra gjatë disa viteve.
Operacioni për të transferuar trupat nga Qutayfah në një vend tjetër të fshehtë dhjetëra kilometra larg u quajt “Operacioni Lëviz Tokën” dhe zgjati nga viti 2019 deri në vitin 2021. Qëllimi i këtij operacioni, sipas dëshmitarëve, ishte të fshiheshin krimet e qeverisë së Assadit dhe të ndihmohej në rikthimin e imazhit të saj.
Reuters e informoi qeverinë e Presidentit Ahmed al-Sharaa për zbulimet e këtij hetimi ditën e martë. Qeveria nuk iu përgjigj menjëherë pyetjeve të dërguara për këtë raport.
Agjencia e lajmeve nuk po zbulon vendndodhjen e saktë të varrezës për të minimizuar rrezikun që persona të jashtëm të ndërhyjnë apo ta dëmtojnë atë. Një raport i posaçëm i Reuters që do të publikohet së shpejti do të tregojë në detaje se si qeveria e Assadit e kreu këtë operacion të fshehtë dhe si gazetarët e zbuluan planin.
Agjencia e lajmeve nuk po e zbulon vendndodhjen e saktë të këtij vendi, për të reduktuar mundësinë që ndërhyrës të mund të ndërhyjnë në varrin masiv. Një raport i posaçëm i Reuters, që do të publikohet së shpejti, do të japë detaje mbi mënyrën se si qeveria e Asadit kreu këtë operacion të fshehtë dhe si gazetarët e zbuluan këtë skemë.
Me të paktën 34 llogore që arrijnë një gjatësi prej 2 kilometrash secila, varri në shkretëtirën e Dhumair-it është ndër më të mëdhenjtë të krijuar gjatë luftës civile siriane, sipas Reuters. Dëshmitë e dëshmitarëve dhe përmasat e vendit të ri sugjerojnë se dhjetëra mijëra njerëz mund të jenë varrosur aty.
Qeveria e Asadit filloi të varroste trupat në Qutayfah rreth vitit 2012, në fillim të luftës civile. Sipas dëshmitarëve, varri masiv përmbante trupat e ushtarëve dhe të burgosurve që kishin vdekur në burgjet dhe spitalet ushtarake të diktatorit.
Një aktivist sirian për të drejtat e njeriut e zbuloi varrin në Qutayfah në vitin 2014, duke publikuar foto në mediat lokale që tregonin ekzistencën e tij dhe vendndodhjen e përgjithshme në periferi të Damaskut. Vendndodhja e saktë u bë e njohur disa vite më vonë, përmes dëshmive në gjykatë dhe raporteve të tjera mediatike.
Gjatë katër netëve çdo javë, nga shkurti i vitit 2019 deri në prill 2021, gjashtë deri në tetë kamionë të mbushur me dhe dhe mbetje njerëzore udhëtonin nga Qutayfah drejt vendit në shkretëtirën e Dhumair-it, sipas dëshmitarëve që morën pjesë në operacion. Reuters nuk mundi të konfirmojë nëse trupa nga vende të tjera u transportuan gjithashtu në këtë vend të fshehtë, dhe nuk gjeti asnjë dokument që përmendte “Operacioni Lëviz Tokën” apo varret masive në përgjithësi.
Të gjithë ata që ishin të përfshirë drejtpërdrejt e kujtojnë qartë erën e rëndë – përfshirë dy shoferë kamioni, tre mekanikë, një operator buldozeri dhe një ish-oficer i Gardës Republikane elitare të Asadit, i cili ishte pjesë e operacionit që në fillimet e tij.
Ish-presidenti Asad, i cili ndodhet në Rusi, dhe disa zyrtarë ushtarakë që dëshmitarët i identifikuan si pjesëmarrës kyç në këtë operacion, nuk mundën të kontaktoheshin për koment. Pas rrëzimit të diktaturës në fund të vitit të kaluar, Asadi dhe shumë nga bashkëpunëtorët e tij u larguan nga vendi.
Ideja për të zhvendosur mijëra trupa u shfaq në fund të vitit 2018, kur Assad ishte pranë fitores në luftën civile në Siri, tha një ish-oficer i Gardës Republikane. Sipas tij, diktatori shpresonte të rifitonte njohjen ndërkombëtare pasi ishte lënë mënjanë për vite me radhë nga sanksionet dhe akuzat për mizori. Në atë kohë, Assad tashmë ishte akuzuar për arrestimin e mijëra sirianëve. Por asnjë grup i pavarur sirian apo organizatë ndërkombëtare nuk kishte qasje në burgjet apo varrezat masive.
Dy shoferë kamionësh dhe oficeri i përmendur i thanë agjencisë Reuters se komandantët ushtarakë u kishin thënë që qëllimi i zhvendosjes ishte pastrimi i varrezës masive në Qutayfah dhe fshehja e provave të vrasjeve në masë.
Kur Assad ra nga pushteti, të gjitha 16 hendekët e dokumentuara nga Reuters në Qutayfah ishin boshatisur.
Sipas grupeve të të drejtave të njeriut siriane, më shumë se 160,000 njerëz janë zhdukur në aparatin e gjerë të sigurisë të diktatorit të rrëzuar dhe besohet se janë varrosur në dhjetëra varreza masive që ai krijoi. Gërmimet e organizuara dhe analizat e ADN-së mund të ndihmojnë për të zbuluar se çfarë ndodhi me ta, duke lehtësuar një nga plagët më të dhimbshme të Sirisë.
Por me mungesën e burimeve në Siri, edhe varrezat masive që njihen publikisht mbeten të pambrojtura dhe të pagërmuara. Dhe udhëheqësit e rinj të vendit, që rrëzuan Assadin në dhjetor, nuk kanë publikuar asnjë dokumentacion për individët e varrosur në to, pavarësisht thirrjeve të vazhdueshme nga familjet e të zhdukurve.
Ministri sirian për Menaxhimin e Emergjencave dhe Fatkeqësive, Raed al-Saleh, ka thënë se numri i madh i viktimave dhe nevoja për të rindërtuar sistemin e drejtësisë e pengojnë këtë punë. Komisioni i ri Kombëtar për Personat e Zhdukur në Siri ka shpallur plane për të krijuar një bankë të të dhënave të ADN-së dhe një platformë dixhitale të centralizuar për familjet e të zhdukurve, dhe ka theksuar nevojën urgjente për të trajnuar specialistë në mjekësinë ligjore dhe analizën e ADN-së.
“Ka një plagë që vazhdon të rrjedhë gjak për sa kohë që ka nëna që presin të gjejnë varret e bijve të tyre, gra që presin të gjejnë varret e bashkëshortëve dhe fëmijë që presin të gjejnë varret e etërve të tyre,” tha al-Saleh për faqen gjysmë-zyrtare të lajmeve siriane, al-Watan, në fund të gushtit.
Mohamed Al Abdallah, drejtori i Qendrës për Drejtësi dhe Llogaridhënie në Siri – një organizatë siriane që punon për të gjurmuar të zhdukurit dhe hetuar krimet e luftës – tha se një zhvendosje e trupave pa plan si ajo nga Qutayfah në Dhumair ishte katastrofike për familjet që vuajnë humbjen.
“Rikthimi i mbetjeve të plota tek familjet do të jetë jashtëzakonisht i ndërlikuar,” tha Al Abdallah pasi u njoh me gjetjet e Reuters. Ai e përshkroi krijimin e komisionit për personat e zhdukur si një hap pozitiv nga qeveria e re.
“Ajo ka mbështetje politike, por ende i mungojnë burimet dhe ekspertët,” shtoi ai.
Shoferë, mekanikë dhe të tjerë që morën pjesë në këtë transferim thanë se të flisje në atë kohë për operacionin sekret do të nënkuptonte vdekje të sigurt.
“Asnjë nuk do t’i kundërshtonte urdhrat,” tha një shofer. “Mund të përfundoje vetë në ato gropa.”/Reuters/euronews