Tre vjet që nga rënia e Kabulit: A është koha për të njohur talebanët?
Kombet e Bashkuara, shtetet e saj anëtare dhe organizatat rajonale, do të takohen në Doha, Katar, më 18-19 shkurt për të diskutuar të ardhmen e Afganistanit, ku organizatat e ndryshme paralajmërojnë se një numër i madh qytetarësh kanë nevojë për ndihmë ndërkombëtare. Takimi është i ngjashëm me atë që u zhvillua vitin e kaluar, por do të shohë një pjesëmarrës të ri këtë herë - qeverinë talebane të Afganistanit, e cila mori kontrollin e Kabulit në gusht 2021.
Ftesa që i është bërë grupit , i cili ende po lufton për njohjen zyrtare si qeveri e ligjshme e Afganistanit, sinjalizon një ndryshim në qëndrimin e komunitetit ndërkombëtar.
Më 29 janar, zyrtarë nga Kina, Rusia dhe Irani, si dhe India dhe Indonezia u takuan në Kabul për Iniciativën e Bashkëpunimit Rajonal të Afganistanit, duke shënuar një hap vendimtar në angazhimet diplomatike të talebanëve.
Kohët e fundit, talebanët janë angazhuar në diskutime rajonale me aktorë kryesorë si Norvegjia, e cila shpenzon shuma të konsiderueshme ndihme për vendet e varfra, në kuadrin e masave rimëkëmbëse.
“Pas tërheqjes së forcave ndërkombëtare, shumica e vendeve, veçanërisht perëndimi, kanë bërë një vesh të shurdhër ndaj problematikave në Afganistan”, tha për TRT ëorld Irfan Yar, analist kundër terrorizmit dhe themelues i Institutit të Sigurisë në Afganistan.
“Izolimi i Afganistanit nuk është as në interes të popullit afgan dhe as të komunitetit ndërkombëtar; Angazhimi zyrtar me talebanët do të lehtësojë më shumë kanale komunikimi, duke çuar kështu në shanse më të larta bashkëpunimi me komunitetin ndërkombëtar.”
Kina, e cila nuk e ka njohur zyrtarisht qeverinë talebane, megjithatë është angazhuar në aspektin diplomatik me Kabulin. Më 31 janar, Pekini priti ambasadorin e qeverisë së Talibanëve, Asadullah Bilal Karimi, i cili i dorëzoi letrat kredenciale presidentit kinez Xi Jinping.
"Kjo valle diplomatike me nuancua ngre pyetje në lidhje me dinamikën e zhvillimit ku komuniteti ndërkombëtar po flirton me idenë e njohjes së qeverisë talebane"- thonë ekspertët.
Një rrugë e vështirë diplomatike
"Unë nuk besoj deri më tani, pavarësisht nga marrëdhëniet e tyre të vazhdueshme, se shumë kryeqytete rajonale janë të gatshëm t'u japin talebanëve një njohje të qartë" thotë Ibraheem Bahiss, një analist i Programit Aziatik të Grupit të Krizave.
“Megjithatë, normalizimi i mardhënieve në rritje midis Kabulit dhe kryeqyteteve të rajonit do të thotë se shumica e kryeqyteteve rajonale nuk po lejojnë që çështja e mosnjohjes të pengojë marrëdhëniet e tyre me Kabulin.”
Në skenarin më të mundshëm, qeveria e talebanëve mund të fitojë njohje afatgjatë nga kryeqytetet rajonale, por kjo ka të ngjarë të jetë një njohje e supozuar, e cila varet nga zhvillimi i lidhjeve me Kabulin, shtoi Bahiss.
Ndërsa OKB përgatitet për takimin e ardhshëm të Dohas, axhenda përmban çështje kontestuese si emërimi i një të dërguari të posaçëm të OKB-së për Afganistanin, një masë që është refuzuar nga talebanët dhe zhvillimi i një strategjie për paqe të qëndrueshme.
Emërimi i të dërguarit të posaçëm të OKB-së, sipas burimeve të brendshme, synon t'i japë bashkësisë ndërkombëtare akses në Afganistan, pavarësisht njohjes formale të talebanëve. Megjithatë, në qendër të vëmendjes mbetet situata e ndërlikuar që rrethon pranimin diplomatik të qeverisë talebane.
Talebanët kishin protestuar se nuk ishin ftuar në disa ngjarje ndërkombëtare, përfshirë samitin mjedisor COP28, edhe pse ekspertët paralajmërojnë se thatësirat e mëdha kanë shkaktuar një krizë ushqimore në Afganistan.
Talibanët thonë se çdo takim që përfshin Afganistanin pa pjesëmarrjen e tyre është joefektiv dhe kundërproduktiv.
Në përpjekje për të forcuar fuqinë dhe legjitimitetin e tyre, talebanët kanë rindërtuar diga në të gjithë vendin, kanë filluar punën me projektet hekurudhore dhe ndërtimin e rrugëve për tregtinë me Kinën nëpërmjet Korridorit Uakhan në provincën Badakhshan dhe kanë vendosur drone për të mbikëqyrur projektet e ujit.
Përveç Kinës, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po angazhohen gjithashtu në mënyrë aktive me qeverinë e talebanëve. Kompanitë e Emirateve kanë siguruar kontrata për të drejtuar aeroportet e Afganistanit.
Më 1 shkurt, Ministria e Punëve të Jashtme të Indisë gjithashtu pranoi njëfarë angazhimi diplomatik me talebanët, por tha se mban qëndrim të kujdesshëm për çështjen e njohjes.
Përfaqësuesit e talebanëve kanë vizituar gjithashtu Indonezinë dhe Uzbekistanin, ndërsa Kabuli ka marrë vizita nga zyrtarë indianë, pakistanezë, BE dhe OKB që kur grupi erdhi në pushtet në Afganistan në vitin 2021.
Talibanët kanë shumë për të bërë
Paul Fishstein, një bashkëpunëtor jorezident në Qendrën për Bashkëpunim Ndërkombëtar në Universitetin e Nju Jorkut, tha se nuk ka konsensus të qartë për njohjen e qeverisë talebane, por nëse ka një të tillë, ka të ngjarë të anojë drejt rritjes së 'angazhimit' në vend të njohjes së plotë në të ardhmen e afërt.
“Mendimi im do të ishte për më shumë angazhim, por jo njohje, për të mos lejuar që çështjet e të drejtave të njeriut dhe qeverisjes përfaqësuese (të këtyre të drejtave) të zhduken nga radari”, thotë Fishstein, i cili është gjithashtu një ish-analist në Inspektorin e Përgjithshëm Special për Afganistanin.
Përfaqësuesi special i OKB-së për Afganistanin tha në qershor të vitit të kaluar në Këshillin e Sigurimit të OKB-së se arritja e njohjes është jashtëzakonisht sfiduese për talebanët për sa kohë që gratë dhe vajzat afgane luftojnë për të drejta të barabarta.
Disa analistë thonë se ka mënyra të ndryshme për të adresuar çështje kritike, si arsimimi i vajzave, pa e njohur zyrtarisht qeverinë e grupit. Ata propozojnë përdorimin e këtij angazhimi si një pikë shtytëse për të bërë presion për të drejtat e grave.
“Përderisa talebanët nuk tregojnë në praktikë se respektojnë të drejtat e njeriut për të gjithë afganët, përfshirë ata që nuk pajtohen me ta për disa apo shumë çështje, talebanët nuk duhet të shpërblehen me njohje zyrtare diplomatike”, thotë Thomas Ruttig, bashkë- themelues dhe bashkëdrejtor i Rrjetit të Analistëve të Afganistanit.
Shkëputja nga talebanët mund të rezultojë të jetë kundërproduktive. Për shembull, SHBA-ja nuk ka qenë në gjendje të arrijë qëllimet e saj diplomatike pas izolimit të Iranit, Koresë së Veriut, Sirisë dhe Houthi-ve, thonë ekspertët.
Irfan Yar, analisti kundër terrorizmit, tha se SHBA duhet ta kuptojë tani se jo të gjithë do të "përkulen para fuqisë së saj ushtarake dhe ekonomike".
Në vitin 2024, mbi 50 për qind e popullsisë së Afganistanit do të ketë nevojë për ndihmë humanitare. Kombi përballet me një krizë të zgjatur dhe të rëndë humanitare, e shënuar nga ndikimi i vazhdueshëm i katër dekadave të konfliktit, varfërisë, fatkeqësive të përsëritura dhe rënies ekonomike, kjo krizë ka prekur miliona afganë.
Pra, pavarësisht nga perspektivat e ndryshme globale, fakti i pamohueshëm mbetet se talebanët janë qeveria aktuale e Afganistanit.
“Angazhimi material dhe konstruktiv me talebanët mund të çojë në një Afganistan më të mirë ku të drejtat e njeriut, përfshirë të drejtat e grave, mund të përmirësohen,” thotë Irfan Yar./Nga trtWorld