Përhapja e “Teorisë së tokës së sheshtë” dhe Evangjelizmit radikal si dy “binjakë siamezë” të së njëjtës krizë epistemologjike dhe shpirtërore
Nga Alban Gorishti
Pas pandemisë Covid-19, bota përjetoi një rritje të ndjeshme të besimeve alternative dhe lëvizjeve radikale, sikurse është edhe teoria e "Tokës së sheshtë". Nuk e di pse por kjo më kujtoi po ashtu përhapjen e sekteve evangjeliste me retorikë apokaliptike, sidomos në Shtetet e Bashkuara që para Covid-19 por pse jo edhe pas tij. Ungjillorët amerikanë kanë luajtur rol të madh në politikën dhe kulturën amerikane, duke e kthyer misionin fetar në një ideologji politike
Evangjelizmi i ri amerikan ka marrë hov që prej luftës së dytë botërore , teksa rreth viteve 1980 filloi një mobilizim masiv i cili i dha hov Evangjelizmit radikal politik. Teksa pas sulmeve të 11 shtatorit u rrit militantizmi religjoz. George Bush ishte presidenti që evangjelistët e panë si “profet modern”. Dalngadalë evangjelistët ekstrem u lidhën me teoritë e konspiracionit për rendin e ri botëror, për vaksinimet, mikroçipet etj.Sektet evangjeliste të tipit të ri – si New Apostolic Reformation apo grupimet pro-QAnon( Donald Trump është shpëtimtari që po udhëheq një luftë sekrete kundër rrjetit sekret të quajtur deep state) u shtuan ndjeshëm gjatë viteve 2020-2022. Këto grupe promovojnë teologji të fundbotës dhe ndarje të botës në “të zgjedhur” dhe “të devijuar”
WHO (2020) shpalli se gjatë Covid-19, bota nuk përjetoi vetëm një pandemi virale, por edhe një “infodemi” – një shpërthim të pakontrolluar dezinformimi që shtyu njerëzit në zona të errëta të internetit, ku shpjegimet ishin të thjeshta dhe komplotiste. Nuk është e pazakontë në Amerikë të shohësh evangjelistë duke u lutur me njëri-tjetrin, duke diskutuar teoritë apokaliptike rreth “fundit të kohërave” ose duke shkëmbyer vargje biblike që e përshkruajnë Tokën në një mënyrë jo-sferike. “Kam gjetur mbi 200 shkrime të shenjta që vërtetojnë idenë se po jetojmë në një Tokë të palëvizshme dhe të sheshtë”, tha Nathan Roberts, një nga shumë “ungjilltarët kozmologjikë”. Ai është një sipërmarrës misionar që udhëton nëpër botë, flet për Jezusin dhe shet libra rreth krijimit – modeli i përsosur i një ungjillori amerikan. Është një martesë e teorive të konspiracionit anti-qeveritare (programi hapësinor i NASA-s është një gënjeshtër e plotë) me literalizmin biblik (Toka është qendra e sheshtë e universit, me parajsën mbi qiell dhe ferrin poshtë tokës).
Por çfarë e lidh flat earth-in me evangjelizmin misionar? Ndoshta kaosi informativ dhe dështimi i komunikimit institucional? Kur njerëzive ju dobësohet besimi tek media, shkenca apo autoriteti, ata fillojnë të kërkojnë "të vërteta" janë më afër me frikërat apo ndjeshmëritë e tyre. Dhe në këtë terren, teoritë më të pamundura lulëzojnë. Nëse "toka është e rrafshët", atëherë gjithçka tjetër mund të jetë e rreme. Nëse "bota është e devijuar", atëherë vetëm një “shpëtimtar i zgjedhur” mund ta ndihmojë atë të shpëtojë nën hijen e ideologjisë evangjeliste apo besimit se toka është sikurse një pjatë. Kështu, të dyja narrativat bëhen pjesë e të njëjtit ankth,të njejtës narrativë, të njejtit dezinformim. Kështu njerëzit iu drejtuan miteve, teorive të komplotit dhe “religjioneve karizmatike”
Studimet e Pew Research Center (2021) tregojnë për një lidhje të fortë midis retorikës fetare protestante dhe besimit në teori komploti si "plandemia" apo "mikroçipet e kontrollit".A mos janë vallë këto dy lëvizje simptoma të së njëjtës sëmundje sociale? Flat Earth dhe evangjelizmi ekstrem nuk janë anomali të veçuara. Ato janë simptoma të një shoqërie që po përjeton krizën e kuptimit, ku informacioni është i tepërt, por kuptimi është i munguar. Kur humbet besimi në institucionet e së vërtetës, njerëzit kërkojnë “të vërtetën” diku tjetër – shpesh në mite dhe rrëfime të thjeshtuara, që i japin ndjenjën e kontrollit dhe përkatësisë.
Sipas sociologut Peter Berger (1967), në kohë të pasigurisë ekstreme, njerëzit rikrijojnë një “kupolë të shenjtë” (sacred canopy) për t'u mbrojtur nga kaosi i botës. Kjo kupolë (strehë) mund të jetë shkenca, por kur ajo nuk është më e besueshme, njeriu i rikthehet formave të besimit mitologjik apo pseudo fetar, që japin kuptim më emocional dhe të menjëhershëm.Këto dy fenomene, ndonëse duken të ndryshme në përmbajtje, ndajnë një substrat të përbashkët psikologjik, epistemologjik dhe kulturor: humbja e besimit në autoritetin tradicional të dijes dhe përhapja e dezinformimit në një mjedis të mbingarkuar nga informacioni.
Teoria e "Tokës së sheshtë" u ringjall me vrull në vitet e fundit, veçanërisht gjatë pandemisë. Njerëzit të mbyllur në shtëpi, të bombarduar nga informacione të përziera, filluan të kërkojnë "të vërteta alternative". Në rrjete sociale gjen video të mbushura me zëra "shpjegues", manipulime pseudoshkencore dhe retorikë anti-institucionale, e kthenin këtë teori në një “revolucion mendimi”. Teksa po ashtu në mesin e një paqartësie kolektive, ndërkohë që njerëzit kërkonin kuptim në një realitet gjithnjë e më kaotik u rrit ndikimi i grupeve fetare evangjeliste me orientim apokaliptik dhe politik.Këto nuk ishin komunitetet tradicionale të krishtera, tek këto komunitete Bibla shfaqej si manual për luftën . Ato shfaqeshin me një gjuhë më të ashpër, më konspirative, dhe shpesh të lidhura me axhenda politike. Duke predikuar fundin e botës, shpëtimin dhe mosbesimin ndaj elitave, këto sekte u kthyen në strehë për shumëkënd që ndihej i boshatisur shpirtërisht, i lënë pas dore apo i margjinalizuar. Shumë prej tyre mbështetën narrativa kundër vaksinës, kundër qeverive, madje edhe kundër shkencës.
Faktikisht perëndimi nuk është jofetar, ai është i mbushur me imitime të fesë.Në shumë raste, ungjillëzimi nuk sjell transformim shpirtëror, por imponim të një mënyre jetese që nuk lidhet me thelbin e fesë. Të gjitha këto modele që na vijnë të importuara nga perëndimi janë pjesë e një spiritualiteti individualist. Sikurse teoria e tokës së sheshtë edhe evangjelizmi radikal misionar, janë pjesë e një spiritualitet të personalizuar, ku përzihen elementë nga fe të ndryshme, filozofi lindore, psikologji pozitive etj. Të dy janë pjesë e një imagjinate kolektive të induktuar nga njëlloj imitimi i fesë tradicionale, por pa autoritet, pa komunitet dhe pa përgjegjësi, pa thelb, thjesht vrull misionar, paqartësi identitare dhe verbëri dogmatike. Të dyja kanë një të përbashkët, lindja në një terenfertil për narrativat mitologjike karizmatike, një laborator i gjallë ku ideologjitë fetare dhe sekulare jo vetëm lindin, por edhe përplasen, përzihen dhe transformohen.