Shkrirja e akujve polar po ndryshon rrotullimin e Tokës madje edhe vet kohën e matshme
Një ditë në dy vitet e ardhshme, të gjithë në botë do të humbasin një sekondë nga koha e tyre. Pikërisht kur kjo të ndodhë do të jetë diçka e shkaktuar nga njerëzit, sipas një studimi të ri, pasi shkrirja e akullit polar do të ndikojë në rrotullimin e vet Tokës duke ndryshuar vetë kohën.
Orët dhe minutat që diktojnë ditët tona përcaktohen nga rrotullimi i Tokës. Por ai rrotullim nuk është konstant; mund të ndryshojë ndonjëherë aq pak,gjithmonë në varësi të asaj që po ndodh në sipërfaqen e Tokës dhe në bërthamën e saj të shkrirë.
Këto ndryshime pothuajse të padukshme herë pas here nënkuptojnë se ora e botës duhet të rregullohet me një "sekondë të brishtë", e cila mund të tingëllojë e vogël, por mund të ketë një ndikim të madh në sistemet kompjuterike.
Shumë sekonda janë shtuar gjatë viteve. Por pas një tendence të gjatë ngadalësimi, rrotullimi i Tokës tani po përshpejtohet për shkak të ndryshimeve në thelbin e saj. Për herë të parë në historinë e saj, një sekondë do të duhet të hiqet.
"Një kapërcim negativ i sekondës (negative leap second) nuk është shtuar apo testuar kurrë, kështu që problemet që mund të krijojë janë të paprecedentë," shkroi Patrizia Tavella, një anëtare e Departamentit të Kohës në Byronë Ndërkombëtare të Peshave dhe Masave në Francë, në një artikull që shoqëronte studimin.
Por saktësisht nëse kjo do të ndodhë do të thotë që po ndikohet nga ngrohja globale, sipas studimit të publikuar të mërkurën në revistën Nature. Shkrirja e akullit polar po vonon kapërcimin e sekondës (leap second)me tre vjet, duke e shtyrë atë nga viti 2026 në 2029, thuhet në raport.
"Një pjesë e të kuptuarit se çfarë do të ndodhë në matjen globale të kohës ... varet nga të kuptuarit se çfarë po ndodh me efektin e ngrohjes globale," tha Duncan Agnew, profesor i gjeofizikës në Universitetin e Kalifornisë në San Diego dhe autori i studimit.
Para vitit 1955, një sekondë përkufizohej si një pjesë specifike e kohës që Tokës i duhej të rrotullohej një herë në lidhje me yjet. Pastaj erdhi epoka e orave atomike shumë të sakta, të cilat dëshmuan një mënyrë shumë më të qëndrueshme për të përcaktuar një sekondë fizike.
Nga fundi i viteve 1960, bota filloi të përdorte kohën e koordinuar universale (UTC) për të caktuar zonat kohore. UTC mbështetet në orët atomike, por ende mban ritmin me rrotullimin e planetit.
Por meqenëse shpejtësia e rrotullimit nuk është konstante, dy shkallët kohore ndryshojnë ngadalë. Kjo do të thotë se një "sekondë e brishtë" duhet të shtohet herë pas here për t'i koordinuar ato.
Ndryshimet në rrotullimin e Tokës për një afat të gjatë janë dominuar nga fërkimi i baticave në dyshemenë e oqeanit - gjë që ka ngadalësuar rrotullimin e saj. Kohët e fundit, ndikimet e shkrirjes së akullit polar, të nxitur nga njerëzit që djegin karburantet fosile të cilat ngrohin planetin, janë bërë një faktor domethënës, tha Agnew. Ndërsa akulli shkrihet në oqean, uji i shkrirë lëviz nga polet drejt ekuatorit, gjë që ngadalëson më tej shpejtësinë e rrotullimit të Tokës.
Ted Scambos, një glaciolog në Universitetin e Kolorados Boulder, i cili nuk ishte i përfshirë në studim, e përshkruan procesin si një patinator që rrotullohet me krahët mbi kokë. Ndërsa i ulin krahët drejt shpatullave, rrotullimi i tij ngadalësohet.
Shkrirja e akullit polar "ka qenë mjaft e madhe për të ndikuar dukshëm në rrotullimin e të gjithë Tokës në një mënyrë që është e paprecedentë," tha Agnew. “Për mua, fakti që qeniet njerëzore kanë bërë që rrotullimi i Tokës të ndryshojë është disi i mahnitshëm.”
Por ndërsa shkrirja e akullit mund të ngadalësojë rrotullimin e Tokës, ka një faktor tjetër në lojë kur bëhet fjalë për matjen globale të kohës, sipas raportit: proceset në thelbin e Tokës.
Bërthama e lëngshme e planetit rrotullohet në mënyrë të pavarur nga guaska e jashtme e ngurtë. Nëse bërthama ngadalësohet, guaska e ngurtë përshpejtohet për të ruajtur momentin, tha Agnew, dhe kjo është ajo që po ndodh aktualisht.
Dihet shumë pak për atë që po ndodh afërsisht 1800 milje nën sipërfaqen e Tokës dhe nuk është e qartë pse shpejtësia e bërthamës po ndryshon. "Është thelbësisht e paparashikueshme," tha Agnew.
Por ajo që është e qartë, sipas studimit, është se pavarësisht nga shkrirja e akullit polar që ushtron një ndikim ngadalësues, në përgjithësi rrotullimi i Tokës po përshpejtohet. Kjo do të thotë se së shpejti botës do t'i duhet të zbresë një sekondë për herë të parë.
"Një sekondë nuk tingëllon shumë," tha Agnew, por sistemet kompjuterike të krijuara për aktivitete të tilla si transaksionet e bursës duhet të jenë të sakta deri në një të mijtën e sekondës.
Shumë sisteme kompjuterike kanë softuer që u mundëson të shtojnë një të dytë, por pak prej tyre kanë aftësinë për të zbritur një të tillë. Njerëzit do të duhet të riprogramojnë kompjuterët, duke parandaluar mundësinë e gabimit.
"Askush nuk e kishte parashikuar me të vërtetë që Toka do të përshpejtohej deri në pikën ku mund të na duhej të hiqnim një sekondë të imët," tha Agnew.
Scambos, glaciologu i Universitetit të Kolorados, Boulder, tha se "rëndësia" e studimit është se ai tregon se "ndryshimet nga thelbi i Tokës tani janë më të mëdha sesa tendencat në humbjen (shkrirjen) e akullit nga polet - megjithëse po ashtu humbja e akullit është rritur në dekadën e fundit.”
“Është një moment ‘vendimtar’ për disa aplikacione kompjuterike,” tha ai për CNN, por për shumicën e njerëzve jeta do të vazhdojë si zakonisht.
Për Agnew, studimet mund të jenë një mjet i fuqishëm për të lidhur njerëzit me mënyrat se si ata po e ndryshojnë planetin.
"Të jesh në gjendje të thuashse, kaq shumë akull është shkrirë saqë ka ndryshuar rrotullimin e Tokës me një sasi të matshme, mendoj se bën sens, kjo është një punë e madhe."/ Përkthyer nga CNN.com