Ritmet cirkadiane: pse drita e ditës është kaq e rëndësishme për gjumë të mirë?
Cikli i gjumit dhe i zgjimit është ndoshta më i rëndësishmi për sjelljen njerëzore. Ne kalojmë një të tretën e jetës sonë duke fjetur dhe nuk mund të ekzistojmë pa të. Kur flemë, truri ynë kujton dhe rendit informacionin që merr. Trupi ynë shpëton nga toksinat dhe riparohet, duke na lejuar të funksionojmë normalisht kur zgjohemi. Edhe mungesa afatshkurtër e gjumit ndikon ndjeshëm në mirëqenien tonë. Shumica prej nesh fillojnë të ndihen keq pas vetëm një nate pa gjumë, dhe pas tre netëve të tilla ne tashmë po funksionojmë dukshëm më keq se zakonisht.
Një studim zbuloi se pas 17-19 orësh zgjimi, aftësitë tona mendore bien në nivelin e një personi që është shumë i dehur.
Dhe me kalimin e kohës, kjo gjendje përkeqësohet edhe më shumë.
Periudha më e gjatë e dokumentuar që një person ka kaluar pa gjumë, 11 ditë, ka shkaktuar ndryshime të rënda në sjellje, aftësi intelektuale, vështirësi në përqendrim dhe memorie afatshkurtër, si dhe paranojë dhe halucinacione.
Dhe përkundër faktit se shkencëtarët e kanë kuptuar prej kohësh se sa e rëndësishme është që një person të ketë një gjumë të mirë gjatë natës, roli kritik që luan ekspozimi ndaj dritës është ende i nënvlerësuar.
Vendosja e orës tuaj biologjike
Arsyeja pse drita është kaq e rëndësishme është se ajo vendos ritmin cirkadian, ose orën biologjike, përmes qelizave të veçanta fotosensitive (që veprojnë si sensorë të dritës) në syrin tonë.
Syri ynë njeh nëse është dritë apo errësirë rreth nesh tani, dhe në përputhje me rrethanat rregullon ritmin cirkadian të trupit tonë – në mënyrë që kushtet tona të brendshme dhe të jashtme të përkojnë.
Ky mekanizëm është aq i rëndësishëm sa që njerëzit me probleme serioze të shikimit mund ta kenë orën e tyre biologjike plotësisht jashtë funksionit, gjë që nga ana tjetër mund të çojë në pagjumësi.
Pa dritën e ditës, ora biologjike e një personi fillon të vonojë, duke shtuar rreth gjysmë ore errësirë në ciklin e saj 24-orësh për çdo ditë.
Jet lag është shembulli më i dukshëm se si na ndikon drita e ditës. Orët e ditës në një zonë të re kohore rivendosin bioritmet tona në përputhje me kohën lokale, duke na treguar se kur duhet të shkojmë në shtrat.
Në shekullin e 19-të, njerëzit në pjesë të ndryshme të botës punonin kryesisht jashtë dhe për këtë arsye u ndikuan drejtpërdrejt nga ndryshimi nga drita e ditës në errësirë.
Sot, shumë prej nesh punojnë në ambiente të mbyllura dhe nuk i marrin këto sinjale natyrore. Për shembull, bujqësia dhe peshkimi përbëjnë vetëm 1% të punësimit total në Britani.
Ne jemi bërë individë të uritur nga drita e ditës dhe kjo ka pasoja të gjera që ndikojnë në cilësinë e gjumit dhe, në fund të fundit, në mirëqenien tonë.Sasia optimale e gjumit ndryshon nga personi në person, por ajo që ne dimë është se trupi ynë kërkon ekspozim ndaj dritës shumë të ndritshme të ditës, diçka që është e pamundur të arrihet kur punohet në shumicën e ambienteve të brendshme.
Një nga efektet anësore të këtij fenomeni është çrregullimi afektiv sezonal (ose depresioni dimëror), i cili prek afërsisht 2.8% të evropianëve , dhe kjo është pikërisht për shkak të mungesës së dritës së diellit.
Ka edhe plot zona të tjera ku mungesa e dritës natyrore shkakton probleme.
Studentë të privuar nga gjumi dhe pensionistë me pagjumësi
Mungesa e dritës nuk do të thotë vetëm mungesë e dritës së ndritshme natyrore – koha e ditës në të cilën trupi merr këtë dritë është gjithashtu e rëndësishme.
Drita e muzgut në perëndim të diellit ngadalëson orën e trupit tonë, duke na bërë që të zgjohemi më vonë të nesërmen. Drita e mëngjesit përshpejton ritmin biologjik, gjë që na bën të ngrihemi më herët.
Kur shumica e njerëzimit punonte në fusha, ky nuk ishte problem: ne ishim të ekspozuar ndaj rrezeve të agimit dhe dritës së muzgut të mbrëmjes, kështu që përfundimisht njëri kompensonte tjetrin.
Por këto ditë, shumë prej nesh përjetojnë vetëm një pjesë të këtij cikli.
Kjo është veçanërisht e vërtetë për studentët e universitetit, të cilët shpesh zgjohen më vonë dhe më pas kalojnë më shumë kohë jashtë shtëpisë në orët e vona të pasdites. Drita e muzgut ngadalëson orën e trupit të tyre, që do të thotë se ata do të zgjohen më vonë dhe do të shkojnë në shtrat më vonë.
Kjo ndërlikohet nga ndryshimet hormonale që ndodhin gjatë adoleshencës dhe moshës së re, gjë që rezulton në vonimin e bioritmeve të tyre me rreth dy orë.
Është shkruar shumë për efektet shëndetësore të pirjes së duhanit, pirjes së alkoolit ose seksit të pambrojtur, por shumë më pak dihet për rëndësinë e gjumit dhe rolin kritik të dritës së ditës.
Më tej, kërkime më të thelluara, si dhe ndërgjegjësimi më i madh, mund t’i ndihmojnë njerëzit të jenë më të ndërgjegjshëm nëse marrin mjaftueshëm rrezet e diellit dhe në cilën orë shkojnë në shtrat.
Mund të ndikojë gjithashtu në politikat e zhvilluara nga qeveritë, institucionet arsimore dhe industria.
Errësimi i dhomës para gjumit dhe përpjekja për të marrë sa më shumë dritë dielli natyrale në mëngjes janë hapa të thjeshtë që mund t’ju ndihmojnë të rregulloni dhe përmirësoni gjumin tuaj./BBC nga beratitv