Home Analiza Në qendër të vëmendjes

Por, kur flasim për subjektin njeri, flasim për një subjekt abstrakt, sepse nuk ekziston njeriu unik konkret, të cilit mund t’i referohemi, siç e referohemi bie fjala diellit, hënës apo tokës ku jetojmë. Fjala dhe koncepti njeri është abstragim i një morie pafund individësh njerëz, që edhe pse kanë karakteristika biologjike, mendore dhe shpirtërore të njëjta, janë të ndryshëm nga njëri-tjetri, aq sa në thelb çdo njeri është unik dhe i papërsëritshëm në veçantinë e tij.

 

 

Kështu që është më se e logjikshme që vëmendja që merrte dikur Zoti për njerëzit, dhe çdo gjë që vjen prej Tij, të zhvendoset tek individët, maksimimalisht çdo njeri tek vetja e tij, dhe minimalisht tek individë të caktuar. Një zhvendosje e tillë e vëmendjes sigurisht që do të prodhojë, maksimalisht, individualizëm të skajshëm njerëzore, ku secilit njeri i intereson vetëm vetja e tij dhe minimalisht admirimi i individëve të caktuar, të cilët janë në qendër të vëmendjes më shumë se të tjerët. Epoka moderne dhe ajo postmoderne janë dëshmitare të të dyja këtyre fenomeneve, që në thelb i kthejnë njerëzit në autoreferencial dhe pa një bosht unifikues në besime, bindje, koncepte, rituale, botëvështrime, kulturë, sjellje e praktika etj. Ky është përfundimi logjik dhe i natyrshëm i kësaj zhvendosje. Asnjë njeri në vetvete në mungesë të Zotit dhe autoritetit që vjen prej Tij, nuk posedon tagrin t’ju imponojë të tjerëve se kush dhe çfarë duhet të jetë në qendër të vëmendjes, kështu që gjithsecili mund të besojë dhe mendojë se bota vërtitet, apo duhet të vërtitet rreth tij.

 

 

Mirëpo ne të gjithë e dimë sesa e panatyrshme dhe e pavërtetë është kjo, duke mos harruar faktin se kjo shpie në një kakofoni dhe anarki totale të shoqërisë njerëzore, praktikisht në zhdukjen e saj dhe të vetë racës njerëzore. Pikërisht që kjo të mos ndodh ideologë dhe mendimtarë të shumtë kanë krijuar pikëpamje dhe ideologji, të cilat ata i pretendojnë se janë të arsyeshme, të logjikshme, natyrore dhe përfundimtare, me të cilat duhet të bien dakord të gjithë njerëzit, në mënyrë që të unifikohen e bashkohen dhe të mos humbasin dhe zhduken. Por ashtu siç vetë këto fjalë sugjerojnë dhe siç të gjithë e dimë, e gjithë epoka moderne dëshmoi pikërisht faktin se nuk ekziston asnjë mendje njerëzore dhe as një koncept apo ide moderne njerëzore që t’i bëjë bashkë të gjithë njerëzit.

 

 

Edhe ato projekte madhore që tentuan të unifikojnë pjesë apo vende të caktuara të botës nën një bindje të vetme, e bën këtë me dhunën e pushtetit dhe forcën e propagandës, duke prodhuar kështu diktaturat më kriminale që ka parë historia e njerëzimit, ku jeta e njeriut kishte shumë pak vlerë, për të mos thënë fare, ndërkohë që synimi madhor ishte pikërisht përmbushja e një realiteti utopik për njeriun abstrakt duke mohuar kështu veçantinë e çdo individi dhe unikalitetin e tyre.

 

 

Njëri nga këto projekte madhore dështoi. Por është akoma në fuqi projekti tjetër, i cili lejon në pamje të jashtme diversitetin e skajshëm apo edhe polarizimin e shoqërisë, përmes lirisë së tepruar individuale, ku në qendër të vëmendjes nuk është më lideri i pagabueshëm i revolucionit, sekretari i parë i partisë dhe mësimet e tij “të ndritura”, por një shumësi e pafundme “liderësh”, VIP-ash, që konkurrojnë për të marrë qendrën e vëmendjes, në një garë që duket si e barabartë dhe e drejtë mes të gjithëve, ndërkohë që nuk është dhe nuk mund të jetë e tillë, por që pashmangshëm dominohet nga ata që posedojnë mjetet dhe pushtetin më të madh për të imponuar konceptet, idetë, bindjet, kulturën dhe sjelljen e tyre, ndaj pjesës tjetër të njerëzve të cilët duan t’i unifikojnë pas tyre.

 

 

Në të dyja rastet produkti është idhujtaria njerëzore, ku njeriu adhuron njeriun, qoftë ky lideri, modeli, udhëheqësi, apo qoftë kjo vetja e individit, të cilët janë në qendër të vëmendjes. Mirëpo t’i përulesh një qenie të fundme njerëzore, të ngjashme me ty, dhe ta kesh atë në qendër të vëmendjes, është poshtërim për vetë njeriun edhe nëse kjo është vetja jote, sepse edhe ti nuk ke dallim nga kufizimet dhe dobësitë e të metat njerëzore që i kanë të gjithë.

 

 

Nëse diktaturat totalitariste i përdhosën njerëzit duke i konsideruar ata thjesht në ingranazhe të caktuar apo pjesë këmbimi të zëvendësueshme dhe të riprodhueshme, në makinerinë e madhe të shoqërisë njerëzore dhe revolucionit dhe evolucionit njëkohësisht, duke adhuruar një numër të kufizuar liderësh njerëzor si perëndi, rendi i sotëm individualist libertarian, i ka përdhosur njerëzit duke i bërë të adhurojnë vetveten apo idhujt modele që imitojnë, duke u shndërruar në skllevër të epsheve dhe dobësive të tyre.

 

 

Kështu që e gjithë kjo zhvendosje e vëmendjes nga Zoti tek njeriu, apo më saktë tek njerëzit dhe vetvetja, rezulton të jetë denigrim i vetë njerëzve. Duke e përqendruar vëmendjen vetëm tek vetja apo tek qenie të ngjashme njerëzore, njeriu fillon dhe harron se kush është, sepse asnjë qenie humane nuk mund ta shoh vetveten nga vetvetja, i duhet patjetër ta shoh atë përmes një pasqyre apo më saktë diçka jashtë saj. Kështu që ai është tërësisht i varur nga ky element i jashtëm, dhe në epokën që ndodhemi ky element i jashtëm janë pikërisht pasqyrat apo modelet e stisura njerëzore që iu drejtohen vetëm epsheve, tekave dhe pasioneve të egoizmit njerëzor dhe jo thelbit të tij shpirtëror. Për këtë arsye shumë nga njerëzit e sotëm kërkojnë më së shumti përmbushjen e këtyre kërkesave duke i konsideruar ato si vetëpërmbushje, vetërealizim, të cilat kërkojnë pa dyshim vëmendjen e të tjerëve, ndërkohë secili prej tyre është i preokupuar me veten e tij më së shumti, ndaj dhe pakkujt prej tyre i bie ndërmend për të tjerët. Edhe kur kjo ndodh, zgjat për një kohë të shkurtër, që shkaktohet kryesisht nga fama artificiale dhe vëmendja që kërkohet përmes skupeve dhe sjelljeve sa më të çuditshme, imponuese për një kohë të shkurtër, njëlloj si drogat. Ndaj dhe droga më e rrezikshme sot dhe më e përhapura ndër njerëz është ‘fama’ që kërkohet me ngulm, dhe duke qenë se ajo fillim e mbarim është farsë dhe zbrazëtirë pa fund, njerëzit e harrojnë vetveten duke rendur pafundësisht pas saj.

 

 

Një sociolog francez, Alain Ehrenberg, që është marrë gjatë me kulturën e individualizmit dhe sesi kjo ndikon në shëndetin mendor shprehet se imperativi shoqëror për t’i përkitur vetëm vetes e bën njeriun depresiv. Për të, depresioni është shprehja patologjike e dështimit të qenies njerëzore moderne për t’u bërë vetvetja.

 

 

Sipas analizës së tij, liria për të zgjedhur, iniciativa personale dhe përgjegjësia absolute i çojnë njerëzit në krizë të identitetit, ku mungesa e udhëzimeve të jashtme (siç janë institucionet tradicionale si feja, familja...) rezulton në një ndjenjë të thellë të pamjaftueshmërisë. Individi, edhe pse është i lirë, përballet me sfida që e bëjnë atë të ndjehet i zhgënjyer nga vetëshprehja dhe vetërealizimi. Mungesa e normave të jashtme të qarta e lë individin pa udhërrëfyes. Përpjekja e individit bëhet me pamundësinë për të arritur potencialin e pakufizuar që shoqëria pretendon se e ke. Në mungesë të autoriteteve të jashtme (feja, shteti paternalist), individët duhet të shpikin vetë identitetin e tyre. Por kjo “liri” shndërrohet në barrë kur shoqëria kërkon që t’i përgjigjesh çdo mundësie me entuziazëm. Kështu që njeriu i sotëm nuk vuan nga kufizimi i lirisë, por nga tepria e saj.

 

 

Sipas Ehrenbergut kalimi nga një shoqëri e “ndalimeve” në një shoqëri të “mundësive të pafundme” ka krijuar një paradoks: liria e zgjedhjes shndërrohet në detyrim për të qenë i lirë. Depresioni nuk është më një luftë kundër normave, por një kolaps përpara detyrës së të qenit vetëzgjidhja e të gjitha problemeve. Kjo është “sfilitja e vetes” – një plogështi ekzistenciale që lind kur bëhen të pamundura kërkesat e pafundme të individualizmit modern.

 

 

Kështu që jo më kot në epokën e sotme janë shtuar sëmundjet psikike dhe çrregullimet e rënda emocionale apo ndryshe është përkeqësuar shëndeti mendor, në dallim nga çdo periudhë tjetër e historisë njerëzore. Çrregullimet si rraskapitja e përgjithshme psikike, emocionale dhe mendore, akthi, depresioni, bipolariteti, kriza e personalitetit, mungesa e përqendrimit, kriza ekzistenciale dhe humbja e qëllimit në jetë, janë tashmë pjesë e çrregullimeve psikike me të cilat përballen rëndomë njerëzit sot. Jo më kot profesioni i psikologut sot gjen hapësirë të madhe kudo, sepse në thelb ai nuk është vetëm përgjigje ndaj probleme të shtuara të sotme psikike mes njerëzve, por është zëvendësim i klerikut të dikurshëm, apo i rolit të besimit fetar që i ngushëllonte njerëzit dhe ndihmonte në tejkalimin e këtyre problemeve psikike, të cilat dikur ose nuk ekzistonin ose ishin shumë më të rralla.

 

 

Çfarë thamë deri këtu na kujton pikërisht fjalën e Allahut në suren el-Hashr: 19 ku Ai thotë:

 

 

وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

“Mos u bëni si ata që harruan Allahun, e Ai bëri që ata ta harrojnë vetveten. Pikërisht ata janë të prishurit.”

 

 

Në komentin e këtij ajeti kanë ardhur disa interpretime:

 

 

-E harruan Allahun, domethënë e braktisën urdhrin e Tij, prandaj Allahu i bëri që ata të harrojnë vetveten, duke mos vepruar më për të mirën e tyre në Ahiret.

- Harruan të drejtat e Allahut, prandaj Allahu i bëri që të harrojnë të drejtat e tyre dhe të mos kujdesen për shpëtimin e vetes.

- Harruan Allahun duke mos e falënderuar dhe madhëruar Atë, prandaj Allahu i ndëshkoi duke i bërë që të harrojnë njëri-tjetrin dhe të mos kujdesen për shpëtimin e tyre.

- Harruan Allahun në kohën e mëkateve, prandaj Allahu i bëri të harrojnë vetveten në kohën e pendimit.

- E harruan Allahun në kohë të lehtësisë, prandaj Allahu i bëri që të harrojnë vetveten në kohë vështirësie.

Këto interpretime tregojnë se harresa e Allahut nuk është thjesht një çështje e mendjes, por një braktisje e vetëdijshme e udhëzimit dhe adhurimit ndaj Zotit, e cila sjell si ndëshkim humbjen e vetëdijes për interesin e vërtetë të njeriut.

 

 

Përdorimi i lidhëzës "ف" (shkakësore) në ajet tregon se harresa e tyre ndaj vetvetes ishte pasojë e drejtpërdrejtë e harresës së tyre ndaj vetë Allahut.

Domethënë, kur ata me vullnetin dhe veprimet e tyre u larguan nga udhëzimi, Allahu i ndëshkoi duke krijuar tek ata harresën e vetvetes, duke i bërë që të mos kujdesen më për shpëtimin dhe lumturinë e tyre të vërtetë.

 

 

Ky është një dënim hyjnor: kur njeriu refuzon të ndjekë udhëzimin me vetëdije, Allahu ia heq mundësinë për ta njohur dhe kuptuar të vërtetën.

Ajeti tregon se harresa e vetvetes përfshin largimin, shkujdesjen dhe humbjen e njohurive që dikur njerëzit kishin për gjendjen e tyre. Kjo sigurisht përfshin çdo epokë të njerëzimit dhe çdo individ, por sigurisht që është më e theksuar në këto kohë, ku vetë Zoti nuk është më në qendër të vëmendjes së njerëzve, edhe pse shumica e njerëzve nuk janë ateistë, ata jetojnë pa e pasur Zotin në qendër të vëmendjes në përditshmërinë e tyre. Ai iu kujtohet atyre ndoshta vetëm kur ia ndjejnë më së shumti nevojën, njëlloj siç na përmend Allahu në Kuran shembullin e idhujtarëve kur gjenden në det në rrezik për t’u mbytur.

 

 

Poshtërimi më i madh që mund t’i bëj njeriu-njeriut, është pikërisht ai që njeriu i bën vetvetes dhe kjo është pasojë e harresës së Zotit, e zhvendosjes së qendrës së vëmendjes drejt njeriut. Ky është edhe paradoksi i mosbesimit të sotëm, që tek tenton të përqendrojë vëmendjen tek njeriu për ta lartësuar atë, në fakt e përdhos atë, sepse njeriu nuk mund të lartësohet në këtë botë dhe as në tjetrën duke u fokusuar tek egoizmi dhe epshet e tij, por duke pasur në qendër të vëmendjes Atë që e krijoi dhe i vetmi që mund ta lartësojë dhe t’i kujtojë atij se çfarë vlen dhe nuk vlen për të. Duke kujtuar Zotin, apo duke pasur Atë në qendër të vëmendjes, njerëzit do të ndërgjegjësohen edhe për vetveten, të vërtetën, realitetin e saj dhe qëllimin e saj në këtë botë. Madje do të jenë në qendër të vëmendjes dhe përmendjes edhe nga vetë Krijuesi dhe krijesat e afërme me Të, siç përmendet kjo në hadithin kudsi ku Allahu thotë:

 

 

مَن ذكَرَني في نفْسِه ذكَرتُه في نفْسي، ومَن ذكَرَني في ملأٍ مِنَ الناسِ ذكَرتُه في ملأٍ أكثرَ منهم وأَطيَبَ.

“Kush më përmend në veten e tij, Unë e përmend në Veten Time. Kush më përmend në tubim njerëzish Unë do ta përmend në një tubim më të madh dhe më të mirë.”

 

 

Në të njëjtën linjë kuptimi vjen edhe hadithi tjetër ku thuhet:

 

 

إنَّ اللَّهَ إذا أحَبَّ عَبْدًا دَعا جِبْرِيلَ فقالَ: إنِّي أُحِبُّ فُلانًا فأحِبَّهُ، قالَ: فيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ، ثُمَّ يُنادِي في السَّماءِ فيَقولُ: إنَّ اللَّهَ يُحِبُّ فُلانًا فأحِبُّوهُ، فيُحِبُّهُ أهْلُ السَّماءِ، قالَ ثُمَّ يُوضَعُ له القَبُولُ في الأرْضِ،

“Kur Allahu e do një rob, e thërret Xhibrilin dhe i thotë: 'Unë e dua filanin, prandaj duaje edhe ti!' Dhe Xhibrili e do atë. Pastaj ai thërret në qiell dhe thotë: 'Allahu e do filanin, prandaj duajeni edhe ju!' Atëherë banorët e qiellit e duan atë, dhe më pas i jepet atij pranimi (dashuria, respekti) në tokë.”

 

 

Për ta lidhur me agjërimin dhe Ramazanin këtë që thamë deri tani, duhet t’i rikujtojmë vetes se agjërimi bëhet pikërisht për Allahun dhe vetëm për Të. Agjërimi na tregon se është Zoti Ai që duhet të jetë në qendër të vëmendjes sonë dhe se jeta jonë nuk duhet të vërtitet rreth vetes dhe njeriut, por rreth Krijuesit.

 

 

“Agjërimi është për Mua” thotë Krijuesi “dhe Unë e shpërblejë atë”. Dhe prej shpërblimit të Tij është edhe vlera që njeriu dhe shoqëria njerëzore merr përmes Zotit, duke i dhënë vetes vlerën dhe pozitën që meriton në të dyja botët. Është pikërisht agjërimi më shumë se çdo adhurim tjetër që na e kujton këtë marrëdhënie personale, individuale dhe intime me Zotin, që edhe pse është i tillë, shpërblimi dhe përfitimi prej tij nuk ngelet i kufizuar vetëm tek individi dhe as i panjohur në pafundësi, por tejkalon përmasat e tokës për t’u njohur edhe tek banorët e qiellit. Ama e gjitha kjo vëmendje nuk kalon përmes egoizmit, individualizmit, rendjes pas vëmendjes dhe famës individuale, apo edhe të ashtuquajturës vetëpërmbushje, por përmes modestisë, përulësisë dhe intimitetit dhe privatësisë së marrëdhënies sonë me Zotin. Kështu që marrëdhënia jonë me shoqërinë nuk duhet të kufizohet në një lidhje të drejtpërdrejtë horizontale, siç sugjeron mendësia e kohës së sotme, por përmes një marrëdhënie vertikale, që kalon përmes Zotit dhe marrëdhënies me Të. Për këtë dhe i Dërguari i Zotit ka thënë:

 

 

وما تَواضَعَ أحَدٌ للَّهِ إلَّا رَفَعَهُ اللَّهُ.

 

“Cilido që tregohet i përulur (modest) për hir të Allahut, Allahu vetëm se do ta lartojë atë.”