Kur medias perëndimore i bie maska: Objektiviteti mbaron në kufi
Mediat perëndimore veprojnë në mënyrë hipokrite, duke vlerësuar disa jetë mbi të tjerat bazuar tek raca dhe feja…
Nga Revda Selver Iseric “Daily Sabah”
Mediat perëndimore krenohen shpesh me mbështetjen e vlerave të së vërtetës, drejtësisë dhe objektivitetit - kode etike që e vënë theksin te paanshmëria dhe dinjiteti njerëzor. Shkollat e gazetarisë në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë i predikojnë këto ideale, dhe mediat perëndimore pozicionohen shpesh si modele globale të gazetarisë së besueshme, të gatshme t’i kritikojnë “jo-perëndimorët” për paragjykime ose propagandë. Por kur krizat e refugjatëve filluan ta trondisin botën gjatë dekadës së fundit, kjo “pasqyrë e lëmuar” u thye.
Trajtimi ndryshe i Ukrainës përkundrejt Sirisë
Kur filloi lufta në Ukrainë në shkurt 2022, makineria mediatike perëndimore veproi me shpejtësi, duke ofruar mbulim të mbushur me ndjeshmëri, urgjencë dhe thirrje për solidaritet. Ukrainasit u portretizuan si civilë të guximshëm, kryesisht gra dhe fëmijë, të bllokuar në vendin dhe kohën e gabuar.
Historitë ishin thellësisht njerëzore: emra, fytyra dhe ndjenja mbushën faqet e gazetave dhe portaleve. Mbulimi mediatik lajmëroi një ndjenjë përgjegjësie morale dhe dhimbjeje të përbashkët. Por kur sirianët po iknin nga qytetet e tyre të shkatërruara nga lufta në vitin 2011, toni ishte krejtësisht i ndryshëm.
Shpesh, mbulimi mediatik ishte i kujdesshëm në rastin më të mirë dhe çnjerëzor në rastin më të keq - duke i reduktuar njerëzit në numra, masa anonime ose në një barrë politike. Në vend të simpatisë, mbretëronte dyshimi. Në vend të mbështetjes, mediat perëndimore e vinin theksin te vështirësitë ekonomike, ndryshimet kulturore dhe shqetësimet për sigurinë.
Dhe ky kontrast nuk mund të shpjegohet vetëm me kontekstin politik. Ai zbulon se si raca, feja dhe afërsia me “evropianizmin” i formësojnë në heshtje narrativat mediatike, dhe se si angazhimi i deklaruar i Perëndimit ndaj gazetarisë etike lëkundet kur viktimat nuk janë të bardhë ose të krishterë.
Në vitin 2022, reporterja e televizionit amerikan NBC, Kelli Kobiella, vuri në dukje se refugjatët ukrainas “nuk ishin refugjatë nga Siria... ata janë të krishterë, janë të bardhë, ata duken si ne”. Edhe korrespondenti i CBS, çarli D’Agata, e përshkroi në mënyrë të ngjashme Ukrainën si një vend “relativisht të civilizuar”.
Këto nuk ishin gafa të izoluara. Ato nxorën në pah supozime të ngulitura thellë në kulturën mediatike perëndimore rreth asaj se kush është i denjë për ndjeshmëri dhe kush jo. Si pjesë e hulumtimit tim universitar, e shqyrtova këtë model përmes analizës së përmbajtjes së “The Daily Telegraph”, një gazetë e madhe britanike.
E krahasova mbulimin e saj ndaj krizës së refugjatëve sirianë gjatë fazave të saj të hershme në vitin 2011, me raportimin e saj mbi krizën e refugjatëve ukrainas në vitin 2022. Duke përdorur teorinë e kornizave, analizova se si u aplikuan 5 korniza të zakonshme mediatike: interesi njerëzor, morali, pasojat ekonomike, përgjegjësia dhe konflikti. Dallimet që zbulova ishin të pamohueshme.
Refugjatët sirianë u portretizuan kryesisht përmes kornizave ekonomike dhe të konfliktit. Artikujt ishin përqendruar në barrën që refugjatët i ngarkuan ekonomive të Britanisë dhe Bashkimit Evropian, ose në tensionet dhe rreziqet e sigurisë në kufij. Historitë personale ishin të rralla.
Sirianët u portretizuan si pjesë e një “vale emigrantësh” pa u ndalur te rastet individuale, shpesh të lidhur me ankthe më të gjera në lidhje me imigracionin, krimin ose terrorizmin.
Në të kundërt, mbulimi i çështjeve të refugjatëve ukrainas mbështetej shumë në interesin njerëzor dhe në kornizat morale. Narrativat personale ishin qendrore. Nënat që largoheshin me fëmijë, familjet e ndara nga lufta, baballarët që qëndronin për të luftuar. Udhëheqësit politikë citoheshin duke bërë thirrje për dhembshuri ndaj tyre.
Titujt përcillnin urgjencë dhe zemërim. Ukrainasit paraqiteshin si viktima të pafajshme të agresionit dhe për këtë arsye meritonin mbrojtje. Kjo pabarazi pasqyron atë që media perëndimore “zgjedh” të shohë dhe të ndajë, dhe se kush beson se meriton dinjitet.
Disa lindin për të vdekur si viktima
Kur refugjatët janë arabë, myslimanë ose jo-evropianë, vuajtjet e tyre shpesh paraqiten si të largëta, politike dhe tragjikisht “të pritshme”. Një përcaktim i tillë i zhvesh individët nga njerëzimi i tyre dhe i redukton krizat në probleme abstrakte.
Po ashtu, ai përforcon narrativat e vjetra orientaliste që e portretizojnë Lindjen e Mesme si të paqëndrueshme në thelb, të dhunshme dhe vazhdimisht në luftë, një rajon dhimbja e të cilit është bërë normale. Kjo kontradiktë, shkel vetë vlerat që gazetaria perëndimore pretendon se mbështet.
Objektiviteti nuk është thjesht çështje toni apo e një ekuilibri neutral. Ai formësohet nga zgjedhjet editoriale: cilave historive u jepet përparësi, zërat e kujt përforcohen dhe cilat emocione evokohen.
Kur mbulimi portretizon vazhdimisht një grup refugjatësh si më njerëzorë dhe më të denjë për kujdes sesa të tjerët, gazetaria pushon së qeni etike. Ajo shndërrohet në një favorizim moral të maskuar si profesionalizëm. Dhe pasojat nuk janë abstrakte. Korniza mediatike formëson perceptimin publik, i cili nga ana tjetër ndikon në politikat qeveritare, qëndrimet shoqërore dhe trajtimin e refugjatëve. Mbulimi i anshëm mund të nxisë ksenofobinë dhe islamofobinë, të justifikojë politikat kufizuese të imigracionit dhe të normalizojë indiferencën ndaj vuajtjeve të civilëve. Në këtë mënyrë, media luan një rol aktiv në përcaktimin se jeta e kujt ka rëndësi.
Ky model i kornizimit selektiv shtrihet përtej mbulimit të refugjatëve. Ai është i dukshëm në raportimin e mediave perëndimore mbi Gazën. Pavarësisht dokumentimit të gjerë nga organizatat humanitare të viktimave të shumta civile, zhvendosjes së detyruar dhe kushteve të ngjashme me urinë, mbulimi shpesh është mbështetur në gjuhë pasive dhe paqartësi morale.
Palestinezët përshkruhen shpesh si “duke vdekur” në vend se “të vrarë”, ndërsa përgjegjësia zbutet përmes frazave të tilla si “përplasje” ose “zjarr i kryqëzuar”. Uria përkufizohet si një shqetësim humanitar dhe jo si rezultat i një politike të qëllimshme. Ndërkohë, vuajtja e izraelitëve individualizohet, emërtohet dhe vihet në plan të parë në aspektin emocional. Rezultati është një narrativë që e errëson pushtetin, zbeh llogaridhënien dhe normalizon vuajtjet e zgjatura të civilëve.
Radikalë individualë kundrejt ekstremistëve me tematikë
Një standard i dyfishtë është i dukshëm në mbulimin mediatik perëndimor të dhunës masive brenda vetë shoqërive perëndimore. Pas të shtënave në xhaminë e Kristçcërç në Zelandën e Re në mars 2019, në të cilat një burrë i bardhë australian vrau 51 besimtarë myslimanë gjatë lutjeve të së premtes në një sulm terrorist të planifikuar me kujdes nga e djathta ekstreme, media si BBC e paraqitën kryesisht autorin e krimit si një “ekstremist individual”.
Titujt kryesorë u përqendruan në radikalizimin dhe veprimet e tij personale, duke e izoluar me kujdes dhunën nga kulturat më të gjera të islamofobisë ose ideologjisë supremaciste të bardhë. Ndërkohë, pas sulmit në Bondi Beach në Sidnej në fillim të këtij muaji, spekulimet rreth identitetit musliman u shfaqën me shpejtësi në diskursin publik që përpara se të përcaktoheshin faktet.
Për shkak se incidenti ndodhi pranë zonave me ndjeshmëri politike, tragjedia u instrumentalizua shpejt nga komentatorët e ekstremit të djathtë për të përforcuar narrativat që lidhin muslimanët me dhunën.
Këto raste zbulojnë një refleks të vazhdueshëm mediatik: dhuna e të bardhëve individualizohet, ndërsa dhuna e lidhur, madje edhe në mënyrë spekulative, me muslimanët kolektivizohet, racizohet dhe përdoret për të justifikuar dyshimin ndaj komuniteteve të tëra.
Një titull i BBC-së pas ngjarjes në Bondi, fliste më shumë sesa ndoshta kishte ndërmend: “Personi i armatosur në Bondi Beach është me origjinë nga India, thotë policia”. Për shumë lexues, kjo fjali e zhvendos menjëherë fokusin nga vetë dhuna dhe e drejton tek origjina e autorit.
Ajo ngre në heshtje pyetjen: A ka lidhje ngjarja me prejardhjen e tij? Në atë kohë, kombësia nuk kishte një lidhje të provuar me motivin, ideologjinë apo përgjegjësinë. Megjithatë, ajo u vendos në plan të parë. Kur sulmuesit janë të bardhë, titujt rrallë pyesin se nga janë “me origjinë” autorët. Në vend të kësaj, historia fokusohet te shëndeti mendor, historia personale ose izolimi.
Ky ndryshim ka shumë rëndësi. Titujt kryesorë formojnë reagimet instinktive përpara se faktet të kenë kohë të sqarohen. Duke vënë në plan të parë origjinën, mediat e paraqesin krimin përmes identitetit në vend të veprimit, duke ushqyer dyshime ndaj migrantëve dhe komuniteteve të diskriminuara në bazë të racës.
Paragjykimi në media nuk e shpall gjithmonë veten. Ndonjëherë, ai shfaqet në një rresht të vetëm, duke drejtuar në heshtje se si imagjinohet faji dhe ku drejtohet frika.
Perëndimi dhe pjesa tjetër
Një heshtje e ngjashme rrethon Sudanin, ku një nga katastrofat më të rënda humanitare në botë vazhdon të zhvillohet me pak vëmendje të qëndrueshme nga media perëndimore. Dhjetëra mijëra njerëz janë vrarë, miliona janë zhvendosur dhe miliona të tjerë janë shtyrë drejt urisë.
Megjithatë, kriza rrallëherë tërheq vëmendjen e mediave apo nxit ndonjë zemërim të zgjatur në kohë. Kur Sudani shfaqet në mediat perëndimore, ai paraqitet shpesh përmes një gjuhe të paqartë si “luftë”, “paqëndrueshmëri” ose “konflikt kompleks fisnor”, duke lënë në hije përgjegjësinë dhe duke shpërfillur krizën e urgjencës morale.
Ndryshe nga Ukraina, viktimat sudaneze rrallë individualizohen ose portretizohen në mënyra që kërkojnë empati dhe veprim, por mbeten thjesht numra. Kjo mungesë është në vetvete një formë e kornizimit: ajo që raportohet pak, bëhet politikisht e padukshme. Në Sudan, ashtu si në Siri dhe Gaza, heshtja pasqyron një hierarki të vlerës njerëzore, ku disa jetë provokojnë mobilizim, ndërsa të tjerat përballen me indiferencë. Pyetja nuk është nëse ukrainasit meritojnë mbështetje; ata absolutisht e meritojnë. Pyetja është pse e njëjta urgjencë dhe dhembshuri nuk u ofrohet sirianëve, palestinezëve, sudanezëve, afganëve, jemenasve apo rohingave.
Nëse Perëndimi vazhdon të mbështesë lirinë e medias dhe integritetin e shtypit pa një vetëanalizë serioze, ai rrezikon të bëhet ajo që kritikon kaq shpesh diku tjetër: politikisht selektiv, etikisht i zbrazët dhe moralisht i paqëndrueshëm.
Është koha për t’u përballur me këtë hipokrizi. Një media vërtet etike nuk i përshtat vlerat e saj bazuar në ngjyrën e lëkurës, pasaportën apo besimin. Etika nuk është politika e shkruar në manuale; ajo praktikohet çdo ditë përmes zgjedhjeve editoriale. Dhe gazetaria etike, nëse do të ketë ndonjë kuptim, duhet të jetë e rrënjosur në drejtësi për të gjitha viktimat e dhunës dhe zhvendosjes, jo vetëm për ato që duken të njohura.